Sunday, April 10, 2011

PHAT LE NIKHUO THIENGHO



SUHTHIENGA UM PHAAT LE NIKHUO HAW.
(The Sanctified Times).

1. Kum khat sunga nit dinga Torah sei dungjuia kisuthieng Phaat le Nikhuo phabep aumin chechu Judate adinga khawhtah’a nit le jui ngai ahi; chehaw chu :- Pesah (Kalchuh Kut); Shavuot (Hapta/Gamasa Kut) chule Succot (Lhambuh Kut) ahiuvin, hiche kut thum bana hin Rosh Hashana le Yom Kippur jong aumnalaije.

2. Sabbath nia bangin hiche kut nikhuo haw a jong hin natoh ding aki jahnuom puoi. Ahi'nla, Yom Kippur tailou nikhuo dang haw ahin vaang anikhuoa neh ding bu huon aki phale. Hiche Daan haw chu asuh- asah atamin, phatea hmggeel det deta sim le vet angaije.

3. Pesach hi Nisan lha ni 15 nia kuona ni 21 chan-gei, ni 7 sung kimang ahi. Hiche Kut hi Egypt gama suoh channa akuona ei kilhatdohnau geldohna le lopna a kimang ahi. Akipatni le akichai ni a hi Khawppi Thieng bawl ding ti thu Torah ah akiseije. Achunglama kisei bang khun hiche nikhuo teni a natoh ding phal ahi puoi. Akah lah nikhuo haw chu 'kut kehkhat' (semi festive days) ahiuvin, Khol Hamoed akitii.

4. Pesach sungin Hametz (chol-jaona) neh athieng puo'n, chola kuona phatchuomna muding jong aki jahnuom puoi. Chol kiti chu buchang ham muchi - chang ham kidie puom’a kisiem ahiin, chetobang chol kisiem theina pou chu ipi hitajongle Pesach sunga Juda In khata aum ding ahi pum. [Hiche buchang ham muchi chang ham haw chu twi laha minute 18 sung aki diea ahile ahung muon/pawm in chol asuoh jitai tiin Halacha'n aseije]

5. Halacha a kisei dungjui taha kisiem, chol sawlou changlhah --’Matza' kiti chu Pesach sungsea kine ji ahi. .

6."Pesach-Ann" neh masat pen chu anikhatni (Nisan 14)ni1hah nilhum joua kine ahi. Hichu "Seder" akitiin, loupi tahle lul taha kisiem/kiguonga, Egypta kuona pawtdolma thusim kiseija, tauna le thangvahna sei puma Matza (cho] sawlou chaanglhah) le Maror (anche-kha) kime jii ahi. Seder thu chu Hagada of Pesach kiti lekhabu ahkimtah in aki seije.

7. Shavuot chu Nisan 16 akuona sima ni 49 channi a kimang ahi. Hiche Kut hi ni khat bou kimanga ahi; Sinai muola/lhaanga Torah imuu lopna/kipahnaa kimang hi.

8. Succot (Lhaambuh) hin Egypta kuona ihung pawtdoh jouva gamthip gama ivahvai sunguva ichennao 'buh' chu ei geeldoh sah ahi. Hiche Kut hi Ni 7 akimangin; ani 8 channi jong chu chawlduona in akimangin, Shmini Atzaret aki tie. A kah-lah nikhuo haw chu Pesacha bangin Chol Hamoed (kut keh-khat) ahiuve.

9. Succot ni 7 sung hin Lhaambuh sunga akichengin, aki ne-in, aki dawn in chule ahitheile gieh jong aki gieh jie. Lhambuh inchung chu thingna akikhu in, hiche thingna chu lei chunga keh thingkung akuona kisatlha ahi.

l0.Succot laija tauna jousie (Sabbath ni tailou) ah theiga le thingna jatchuom chuom ki kaan- khawm aki chawi jiin,‘ chehaw chu :— Ethrog (sehchaang ga), Lulav (lusu bah), Hadas (myrtle bah) chule Arava (huisum bah) ahiuve. Ethrog khu khut khata kichawia, adang thum haw khu lom khata kikaan khawma khut langkhata kichawi ahi. {Thil 4 hawhi dihtah le phatea isuhtuo phaat tiengle thangvahna kiseija tauna kinei ahi}.

11.Succot ni 8 chan ni chu Shmini Atzeret tiin aki minvaw'i. Khawppi-thieng ni giet channi ahi. Hiche ni hile vaang Lhambuh le Lulav aki mangcha tapuoi. Israel gamsunga dingin Simchat Torah (kum khat sunga dinga Torah sim chaina ni) ahiin, hiche ni mama ahi kum khat dinga Torah simna abul kipan ahi. Kipah thanuoma Torah scroll ki lampi jii ahi.

12. Lhathah ni dihtah aki heetchet theilou jiehin Israel gam-paama umhaw adingin Khawppi Thieng jousie ah, mithiem hawn, ni khat khat ana pieh beuvin ahi. Hiche ni khat kibelap hi "Yom Tov Shmini shel Galuyot" aki tie. Hichu 'Gam paama kipah nikhuo Nini channa' tina ahi. Hijiehchun gam paama umhaw adingin Ni kibelappa jong hi Nithienga sim ahiin, natoh phallou ahi. Ni kibelap haw: (i) Pesach - Akipatna Nini chule ni 7 le ni 8 channi; (ii) Shavuot - Ni ni. (iii) Succot - akipatna Nini chule ni 8 le ni 9 channi.{Gampaama nit dinga kipie Kut nikhuo haw ahiuve}

I3. Rosh Hashana (Kum-thah) vaang Israel gamsung hihenlang gam paamlam hijongle ni 2 sung aki mang chieh’e. Hichu Tishrei lha ni l nile ni 2 nia kimang ahi. Hiche nikhuo teni hi lhagao lama eima kikhuolchilna le lungna-chim taha tauna nikhuo ahi. Kut danga bangin Rosh Hashana ni jongle na aki tong puoi.

14. Rosh Hashana laile tau petteng sumkawn (Kelnguoi-chal ki’a kisiem) aki mut jie. Miching-mithiem haw'n phatea aguoltuoh’u mutdaan/lakai dungjuia kimut sumkawn gin chu mi jousie'n ajah chieh tei tei diuva ngeh/thupieh ahi.

15. Yom Kippur (Kithawidam nikhuo) hi Tishrei lha ni 10 nia kimang ahi. Hiche nihi anngawl ni ahiin, lungheija, kisiha kithawina ni ahi. Hiche ni hi Shabat Shabbaton (thiengsela kichawlduo ni) tiin jong aki minvaw e. Sabbath dang mabangin hiche ni jong hin na akitong puoi. Sun nilhuma taanglou hiela ki-tau nilhum ahi. Hiche ni hi Tishrei 9 nilhum masangjep (minute ijat ham vaat nalaija) kipan ahiin, Akipatna in tauna kin khat akimangin, hichu "Kol Nidrei" akitii. Tishrei 10 nilhah khawjin phaatle "Neilah" kiti tanma kin dang khat akimang kitin, hitichun Yom Kippur chu akichaije.

16. Yom Kippur nia dinga hi Anngawl keuseh hilouva Nupa kitimatna, kisilthien chule `savun keengkoh sie haw jong phallou ahive.

17. Natoh lou nile Khoppi Thieng bawlna ding nikhuo tia Torah a kipie masang lama kisei haw bana hin Torah thiem haw'n kipahna nikhuo dinga ana guon bou - Chanukah le Purim aum nalaiin, hicheng chung- vuma jong chun "Yom Ha'Atzmaut" le "Yom Yerushalayim" jong kipahna nikhuoa man dingin tukhanga Chief Rabbinate in thupieh anei uve.

l8. Chanukah hi kum tamtah masanga Hellenist thunuoia chotbeha ina umnaua kuona suochaatna ichannau geldohna le kipana nikhuo a kimang ahi. Hichehi Kislev ni 25 akuona ni giet sung kimanga ahi Akipatni nilhah le insuon ah chule Synagogue sungah thaumei (candle) khat chieh aki vah pan in, Nini channi le thatunei ni, hitichun nisie in thaumei khat khat aki detbe in ni giet lhirmi le thaumei giet akivah in ahi. Chanukah thudawla thil-kidang (miracle) um haw chu ahitheichana mi jousie hetsahna ahitheina ding geelna in thaumei kivah chu paama kuona aki hamu theina peen ding mun khatah aki tung jiin ahi

19. Purim chu Persia leengpa, Ahasuerus leengchan laija kidang taha Judate thina akucna ahuoidohnau geldohna le lopna ahi. Hiche nikhuo chu Adar 14 ni ahin, Jerusalema vaang Adar 15 niin akimange. Hiche ni hin Esther lekhabu akisimin, an tuitah in akine in guollepai kawma nehthei jaat ni aki kipie tuo jie. Chule chaga-gentheite adingin stun-le-pai thilkeu dang dang aki pie khawmjie.

20. Yom Ha’Atzmaut (Independence Day) : Israel gam sunga Judate chamlhatna ni lopna/kipana nikhuo ahi. Hiche ni hin Judate’n Pachanna anung mu kit tauvin, gamtina ana vaitham Judate chu apu- apau gam lcisieta ahung kinungle nading uvin Israel gam lutna kotpi chu aki hong tai. Hiche ni hi tauna a kimanchahna dingin Chief Rabbinate in a namdet ta'n ahi.

21.Yom Yemshalayim (Jerusalem Day): 1967 kmn , June lhaa ana kisat Six-Day War; melma khuta - kuona Jerusalem khawpi (Old City of Jerusalem) huhdohna ni chule thachimit dinga umsa Judate'n gaaljawna achannau ni ahiin, hiche ni jonghi Chief Rabbinate in tauna le kipahna nasa taha man dingin anamdet ta'n ahi.

22. Japi’n anit nikhuo dang 2 aum nalain, hiche haw chu - Shevet 15 chule Lag B’Omer ahiuve. (a) Shevat 15 ni hin theiga jat chuom chuom, adiehin Israel gamsunga kimu haw nelma aki neiin; (b) Lag B’Omer chu Pesach le Shavuot kikah, Iyar 18 ni ahiin, Pesach akuona kisim Omer chu 33 alhinni ahi. Hiche nikhuo hi Rabbi Shimon bar Yochai thina ni chule Rabbi Akiva seijui haw thina akuona a hoidaw nau geldohna phaat ahi.

23.Torah a "An-ngawlni" tia kipie Yom Kippur simlou in anngawlna nikhuo dang 5 (nga) aum nalaije: Hiche an-ngawlni 5 haw chu :—
  1. Tevet 10 ni hin Jerusalema Temple masa (khatna) umlaiin melme haw'n Jerusalem khopi chu ahin um kimvel pan nm ahi. (ii Kings 25 le Jeremiah 52 simin). Hiche nikhuo nit toh kilhona leisiet gallien 2 naa Naziten ahinkhuou ana suhmang pieh uh Juda mi million gup haw jong geldohna nei ding tiin tu khanga Chief Rabbinate in thupieh aneiin ahi.
  2. Tammuz 17 ni hin Babylon lengpa Nebuchadnezer in Jerusalem kulpi chu ahin suchim pan tai !! Hichu Temple masa (khatna) din lai ahi, Temple nina jong chu hiche ni (Tammuz 17) mama hin Roman gaallamkai Titus in ana suchim kitiu ahi.
  3. Av 9: Hiche nia an-ngawl hi akhawh daan Yom Kippur ni toh akilou in ahi. Natoh ding kikhaam keuseh hilouvin Jerusalem Temple sietna Pul-Douna akinei in ahi. Av 8 nilhum masang jep akuon in an aki ngawl panin Av 9 ni nisa lhum jou khojin chan-geijin aki ngawle. Anngawlni nidang 4 haw ahinvaang ni suoh apat nilhum chan geiin bou akingawle.
  4. Tzom Gedaliah - Tishrei 3: Temple masa siet jou nunga Babylon te'n gam-vaipuo (Governor) a akoi pau, David leeng phungguia anuntmg peen hita - Gedaliah ben Ahikam chu mi khutlumin athiin hichu sunna a an kingawl ahi
  5. Ta’anit Esther : (Esther an-ngawl) geldohna in Adar 13 niin an aki ngawle. Leengpa indan sunga luttheina ding phalna athum laija a an-ngawl chu geldohna ahi. (Purim bung ven) Hiche achunga kipie an-ngawlni haw ahin anikhuo adinga kisiem chuom tauna haw akimange. Hiche tauna haw chu Tauna Bu (Siddur) ah aki khum suoh e. Torah le Thiemgau lekhabu haw jong ani khuo adinga kiguong Bung le Chaang haw aki sime.


  © Blogger template 'A Click Apart' by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP