Sunday, April 10, 2011

TORAH LE THUPIEH HAW

TORAH LE THUPIEH HAW.
(The Torah the Commandments).

1. Moshe khutna hung kipie Jihsa Torah (written Torah) hi ichihnao, itahsannao, iumchan haw’u, i Daan haw’u, umchanpha le lunggel daan haw’u jousie le vanuoi leisiet’a mi jousie khat le khat kikah a um ding daan jousie hung kipatna bulpi ahi. Hiche hi aki sut bang banga ipi kiseina ham tile asunga seidoh louva kiselgu, thuguh haw jong hetdohna dinga sim/jil thei ahi.

2. "Torah" kiti chucheng/thumal hi Hebrew pauva "Hinna ding daan kihilna" tina ahi. Hijieh’a chu Torah sim leh heet tei te guot hi khawhtah ahi. Juda mi khat ding dieh-dieh’a chu taanglou hiela sim jing ngai ahi. Torah sim kiti hin asimpa keoseh hilouva vaanuoi leisiet hi ichan ham geija athunun/thujaw thei ahi.

3. Nvi'im (thiemgau nukhah haw) le Ktuvim kiti lekhabu tenia kuonin thiemgau thusei le Lhagau-Thieng kiphuong doh aki mutheije. Hichu thusim haw, chihna thu haw, kitam/kiphaawhna thu haw le thuching kihilna haw mangchaa Pathienin eihaw ei hilnau bulhingset chu ahi tai. Isei sau mabang chun hiche ahin akhang khanga vanuoi leisiet lamkai pieh thei Thiemgau thusei jong aum suoh tai.

4. Mose'n apieh Torah, chule Nviim le Ktuvim kiti lekhabu thum kigawm chui - Jihsa Torah (written Torah) kiti ahi. Hichea thuchang/thumal jousie hi chipchiel tah le changcheleija ledoh le hetchet suoh kei angaiin ahi. Thuchang jousie hi thiemgau haw le Lhagau-Thieng a kuon hita jongleu Pathiena kuon ahi tia igel diu ahi.

5. Jihsa Torah kiledohna (interpretation) jousie chu a Torah puma Mose khutna hung kipie lha ahitai. Athusei kiledohna le athuchangin adoi le atup haw le asim ding daan haw jouse miching-mithiem hawn akhang khanga ahin khuol uva akhuoldoh haw ahin, sut/jih "Oral Torah" (kama kisei Torah) akitin ahi.

6. Oral Torah ahin Midrashic literature (sermon haw le Daan dungjuija thuchang kiledoh haw), Mihnah, Talmud chule "Gaonim" (6th century le llth century kikaha ana um miching-mithiem ) haw lekha jih, "Rishonim" (llth le l6th century kikah) chule "Acharonim" (16th le 20th century kikah) a lekha kisun haw jousie aum suoh keijin ahi. Hiche Oral Torah kiti lekha hin Judaism thusim le achie daan, leisiet thil le chunglam thil, tahsan kiti le abawl daan, umchan-khanchan le lunggel daan chuleh Torah sim le leiseit thila kisahlelna haw kibahlou daan jousie asei suoh hielin ahi.

7. Torah stmg ah thupieh 613 aumin, hiche lah- a 248 chu "bawl ding" (positive) thupieh ahiuvin, chule 365 Chu "bawllou ding" (negative) thupieh ahiuve. Hiche thupieh haw natoh pipeen chu mihiem khat lamdih’a a kaltou theina dinga sietna akuona veenbitna ding ahi. Hiche veenbitna hi mimal khat ading jong ahiin, chule nam pumpi ading jong ahi.

8. Juda mi himan seh’a koi pouvin abawl/ajui jieng theilou Thupieh phabeppi aume; hiche haw chu Temple le asunga natong Thiempu haw bouin abawl ding dawl uh ahi. Chujongle thupieh lawikhat -"nupa kidana" thudawla thupieh haw chu a kida loute dinga bawl ding le jui ding umlou ahi.

9. I seisau bang chun, hiche thupieh haw hin athupieh nitte chung keu hilouvin leisiet pumpi chunga jong thununna/thaneina aneijun ahi.

10. Thupieh haw hi ipi jieh pentah-a kipie ham ti Torah in chengcheleijin (kichehtah) asei ji puoi; chujongle Thupieh khat ajieh ahi tia kipie’a tailou ajieh dang jong ana um thei jiin ahi. Thupieh lawikhat ajieh hejieng thei - "Tuolthat hih in"; "Gucha hih ini" ti haw hi aum in, chutiengleh "Hukim" kiti mihiem chihhawle lunggelin ajieh asutdoh joulou ding lawikhat jong aumkit’e. Itobang lawi (group) chu hita jongle mihiem chihna lhuongpi toh kikal/kidou vaang aum puoi.

11. Thupieh haw hi eihaw phatna ding chule phatea jui/nitna jieha mihiem khatin adam sunga anatoh ding dawl sie bulhing seta atoh chamkim theina dinga kineppi thei ahi tihi Torah in eihaw kawma aphuonjal ahi tai. Tahbeh-a, hiche thupieh haw hi Juda mi khat le a nam pumpi'n angaichat uh thil ahi'n ahi.

12. Mihiem khatin Pathien lunglam toh kituoh-a Phatna anei theina dinga adam sunga ki habawl ding ti hi Torah thil dei ahi. Thupieh haw isima, asei banga ihin bawl phaatle Torah thil dei chu ki mudoh ahiin, hiche haw chu mihiem lunggel chule leisiet chie daan lhaangpi toh jong aki tuoh in ahi.

  © Blogger template 'A Click Apart' by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP